Filosofie, wat is het? Wat kun je er mee doen?

Etymologisch bezien stamt het woord   filosofie uit het Grieks en betekent het  liefde voor wijsheid! ; in een ruimere betekenis: de poging om kennis en begrip te vergaren. Voormist geleid door richtlijnen van rationaliteit vallen daar alle onderzoekende intellectuele inspanningen onder; van theologie tot natuurwetenschappen, van psychologie tot logica. Hoewel dit voor langere tijd ook zo was heeft de filosofie in de loop der tijd haar werkdomein beperkt.

Filosofie is inderdaad de moeder van alle wetenschappen. Tot aan de middeleeuwen werd al het vergaren van kennis, 'filosofie' genoemd! Maar vanaf die tijd ontstonden separate intellectuele disciplines! Uit de eerste domein-afsplitsing ontstond de theologie; de  systematische beschrijving en verklaring van de leer en praktijken van een religieuze traditie of doctrine! Daarna verlieten de natuurwetenschap gevolgd door de psychologie en sociologie ook het ouderlijke huis van de filosofie om ze in  te lijven in een empiristisch wetenschappelijk kader; een kader waarin kennisuitspraken in principe empirische beslisbaar zijn. (Men stelt hypothesen die vervolgens aan de hand van de zintuiglijke waarneming experimenteel kunnen worden getoetst)

Wat zo is overgebleven van de filosofie houdt zich niet meer bezig houdt met een beschrijving en verklaring van een empirische toetsbare stand van zaken in de werkelijkheid. Dat is nu de taak van de empiristische wetenschappen waarin gepoogd wordt door onderzoek naar de empiristische feiten de menselijke subjectiviteit te overwinnen! De filosofie tracht ook deze subjectiviteit te overwinnen maar dan voor de de niet-empiristische aspecten van de wereld! De filosofie beweegt zich daarbij op een hoger abstractieniveau. Haar onderzoeksobject omvat onze ideeën, methoden en aannamen...haar subject-materie de algemene concepten en principes die betrokken zijn bij het denken, handelen en de werkelijkheid!

Zodoende behandelt ze vragen die door de wetenschap niet beantwoordt worden, hetzij omdat er onvoldoende empirisch materiaal voorhanden is, hetzij omdat de  antwoorden aan de hand van waarneming en experiment niet toetsbaar zijn.

Typisch vragen voor de filosofie zijn; Wat is een goede levenswijze, wat is de aard van de werkelijkheid, heeft de mens een vrije wil? Het werkterein van de filosofie is breed. Het is gebruikelijk om daarin een onderscheid te maken tussen theoretische- en praktische filosofie.

Wat is waarheid,... wat is een gedachte,... en wat is een wetenschappelijke theorie,  zijn typische vragen voor de  theoretische filosofie . Deze filosofie laat zich grofweg onderverdelen in:

• Taalfilosofie,
• Wetenschapsfilosofie en Kenleer,
• Logica,
• Metafysica en
• Filosofie van de Geest.

De Taalfilosofie concentreert zich op  vragen over betekenis, referentie en waarheid van onze talige expressie. Kenleer richt zich op de analyse van filosofische problemen rondom kennis. Logica houdt zich bezig met het geldig redeneren. Metafysica behandelt vragen als, wat is een object, wat is identiteit, wat is oorzakelijkheid? De Filosofie van de geest reflecteert op de relatie lichaam en geest!

De praktische filosofie onderzoekt normatieve vraagstukken rondom het menselijk handelen, het samenleven en de praktische dimensies van het menselijke leven. De praktische filosofie valt uiteen in:

• ethiek
• politieke en sociale filosofie
• wijsgerige antropologie

De ethiek concentreert zich op concrete morele kwesties in bijvoorbeeld de bio-ethiek, op morele verplichtingen in een multiculturele samenleving en op ons begrip van de mens in relatie tot de jongste bevindingen op het gebied van de wetenschap. Meta-ethiek onderzoekt de betekenis van morele termen en de status van morele uitspraken.

Normatieve ethiek is terug van weggeweest. Oude ethische tradities die nadenken over de aard van het goede leven zijn weer actueel.

De politieke en sociale filosofie richt zich op kwesties rond rechtvaardigheid, multiculturalisme, democratie en globalisering. Binnen de wijsgerige antropologie wordt gereflecteerd op invloed die ontwikkelingen binnen de samenleving en de neurowetenschappen hebben op ons beeld van de denkende, handelende en verantwoordelijke mens.

Was de hoofdstroming in de filosofie in de vorige eeuw voor een belangrijk deel beperkt geraakt tot de academische theoretische filosofie, is de praktische filosofie vanaf de jaren 70 aan een comeback begonnen! Antieke westerse filosofieën als de deugdenethiek van Aristoteles, of de ethiek van de stoïci staan weer in de belangstelling. Ook zoekt de moderne mens een leidraad in de oosterse filosofieën, zoals het (zen)boeddhisme, en het taoïsme

Bij het grote publiek wordt het begrip ‘filosofie’ goeddeels geassocieerd met kwesties die tot de praktische filosofie behoren! Buiten de academische wereld staat de theoretische filosofie nauwelijks, doch de praktische filosofie juist steeds meer in de belangstelling! Theoretische filosofie is daarvoor te abstract, te esoterisch, spreekt de gewone vrouw of man te weinig aan. Men zoekt niet een intellectuele exercitie die voor het gewone leven geen betekenis heeft, maar verlangd naar handvaten voor het persoonlijke leven. De moderne mens wordt geconfronteerd met een overvloed aan keuzes terwijl een overkoepelend gemeenschappelijk gedeeld waardesysteem in de vorm van religie of andere levensovertuiging ontbreekt. Maar deze sterk geindividualiseerde mens heeft ook behoefte aan  een leidraad die aangeeft hoe men goed leven kan. In het huidige tijdperk heerst meer dan ooit de idee dat je de ontwerper van je eigen leven bent. Dit schept vrijheid maar werpt tegelijkertijd ook een plicht op, en legt een last op de schouders! Jij bent verantwoordelijk voor de vormgeving van jouw eigen leven en het geluk daarin! Hiermee hangen vragen samen als; Wat is de zin van het leven? Wat is het hoogste goed van het leven? Wat is mijn levensdoel? Hoe moet ik handelen hoe moet ik leven? Kortom hier wordt gevraagd naar de kunst van het leven, Daarover nadenken is praktisch filosoferen.

Dus hoewel filosofie meer is dan dat, is de stelling niet gedurfd dat het de praktische filosofie is waarmee het grote publiek de filosofie associeert...en die voor ons allen een fundamentele betekenis voor het alledaagse leven kan hebben.

filosofieWatIsHet.doc

Norbert van Ettinger, Linschoten; 15 April 2010